ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﺋﻪﺩﯨﺒﻠﯩﺮﻯ ﺩﺍﯕﻠﯩﻖ "ﻛﯩﻨﺪﯨﻠﯧﺮ ﺋﻪﺩﻩﺑﯩﻴﺎﺕ ﻗﺎﻣﯘﺳﻰ" ﻏﺎ ﻛﯩﺮﮔﯜﺯﯛﻟﺪﻯ

ئابدۇشۇكۇر مۇھەممەت


"ﻛﯩﻨﺪﯨﻠﯧﺮ ﺋﻪﺩﻩﺑﯩﻴﺎﺕ ﻗﺎﻣﯘﺳﻰ" ﺧﻪﻟﻘﺌﺎﺭﺍﺩﺍ ﻳﯘﻗﯩﺮﻯ ﻧﻮﭘﯘﺯﻏﺎ ﺋﯩﮕﻪ ﺋﻪﺩﻩﺑﯩﻴﺎﺕ ﺳﺎﻫﻪﺳﯩﺪﯨﻜﻰ ﺋﺎﺳﺎﺳﻠﯩﻖ ﻗﺎﻣﯘﺳﻼﺭﻧﯩﯔ ﺑﯩﺮﻯ ﺑﻮﻟﯘﭖ، 2010 - ﻳﯩﻠﻰ ﻧﻪﺷﺮ ﻗﯩﻠﯩﻨﻐﺎﻥ 17 ﺗﻮﻣﻠﯘﻕ ﺑﯘ ﻗﺎﻣﯘﺳﻘﺎ ﺑﯩﺮ ﻗﯩﺴﯩﻢ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﺋﻪﺩﯨﺒﻠﯩﺮﻯ ﯞﻩ ﺋﯘﻻﺭﻧﯩﯔ ﺑﯩﺮ ﻗﯩﺴﯩﻢ ﺋﻪﺳﻪﺭﻟﯩﺮﻯ ﻛﯩﺮﮔﯜﺯﯛﻟﮕﻪﻥ. "ﻛﯩﻨﺪﯨﻠﯧﺮ ﺋﻪﺩﻩﺑﯩﻴﺎﺕ ﻗﺎﻣﯘﺳﻰ" ﮔﯧﺮﻣﺎﻥ ﺗﯩﻠﯩﺪﺍ ﻧﻪﺷﺮ ﻗﯩﻠﯩﻨﯩﺪﯨﻐﺎﻥ ﺋﻪﯓ ﺩﺍﯕﻠﯩﻖ ﺋﻪﺩﻩﺑﯩﻴﺎﺕ ﺋﯩﻨﺴﯩﻜﻠﻮﭘﯩﺪﯨﻴﯩﺴﻰ ﺳﯜﭘﯩﺘﯩﺪﻩ ﺩﯗﻧﻴﺎ ﺋﯩﻠﯩﻢ ﺳﺎﻫﻪﺳﯩﻨﯩﯔ ﺑﯩﺮﺩﻩﻙ ﺋﯩﺘﯩﺮﺍﭖ ﻗﯩﻠﯩﺸﯩﻐﺎ ﺋﯧﺮﯨﺸﻜﻪﻥ ﺑﻮﻟﯘﭖ، ﺋﻪﯓ ﺩﻩﺳﻠﻪﭖ 1965 - 1972 ﻳﯩﻠﻠﯩﺮﻯ ﺋﺎﺭﯨﻠﯩﻘﯩﺪﺍ 7 ﺗﻮﻡ ﻗﯩﻠﯩﻨﯩﭗ ﻧﻪﺷﺮ ﻗﯩﻠﯩﻨﻐﺎﻥ. ﺑﯘ ﻗﺎﻣﯘﺳﺘﺎ ﺋﻪﺩﻩﺑﯩﻴﺎﺕ ﻧﻪﺯﯨﺮﯨﻴﯩﺴﻰ، ﺋﻪﺩﻩﺑﯩﻲ ﺗﯧﺮﻣﯩﻨﻼﺭ، ﺩﯗﻧﻴﺎﺩﯨﻜﻰ ﺩﺍﯕﻠﯩﻖ ﻳﺎﺯﻏﯘﭼﯩﻼﺭ ﯞﻩ ﺋﯘﻻﺭﻧﯩﯔ ﺋﻪﺳﻪﺭﻟﯩﺮﻯ، ﻛﻮﻟﻠﯩﻜﺘﯩﭗ ﺋﻪﺩﻩﺑﯩﻴﺎﺕ ﺗﻮﭘﻼﻣﻠﯩﺮﻯ ﯞﻩ ﺑﺎﺷﻘﺎ ﺋﻪﺩﻩﺑﯩﻴﺎﺕ - ﺳﻪﻧﺌﻪﺗﻜﻪ ﺩﺍﺋﯩﺮ ﻧﯘﺭﻏﯘﻥ ﺑﯩﻠﯩﻤﻠﻪﺭ ﺋﯧﻠﯩﭙﺒﻪ ﺗﻪﺭﺗﯩﭙﻰ ﺑﯘﻳﯩﭽﻪ ﻳﯩﻐﯩﻨﭽﺎﻕ ﯞﻩ ﺋﯩﻠﻤﯩﻲ ﺋﺎﺳﺎﺳﺘﺎ ﺗﻮﻧﯘﺷﺘﯘﺭﯗﻟﻐﺎﻥ.

"ﻛﯩﻨﺪﯨﻠﯧﺮ ﺋﻪﺩﻩﺑﯩﻴﺎﺕ ﻗﺎﻣﯘﺳﻰ" 1988 - 1992 - ﻳﯩﻠﻠﯩﺮﻯ ﺋﺎﺭﯨﻠﯩﻘﯩﺪﺍ ﻗﺎﻳﺘﺎ ﺗﻮﻟﯘﻗﻼﭖ ﺋﯩﺸﻠﯩﻨﯩﭗ ﺋﯩﻜﻜﯩﻨﭽﻰ ﻗﯧﺘﯩﻢ 20 ﺗﻮﻡ ﻗﯩﻠﯩﻨﯩﭗ ﻧﻪﺷﺮ ﻗﯩﻠﯩﻨﻐﺎﻥ. ﺋﯩﻜﻜﯩﻨﭽﻰ ﻗﯧﺘﯩﻤﻠﯩﻖ ﻧﻪﺷﺮﯨﺪﻩ ﺑﯘ ﻗﺎﻣﯘﺱ ﺩﯗﻧﻴﺎﯞﯨﻲ ﺷﯚﻫﺮﻩﺗﻜﻪ ﺳﺎﺯﺍﯞﻩﺭ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ. ﻣﻪﺯﻣﯘﻧﻠﯩﺮﯨﻤﯘ ﺑﯘﺭﯗﻧﻘﻰ ﻧﻪﺷﺮﻟﯩﺮﯨﺪﯨﻦ ﺯﻭﺭ ﺩﻩﺭﯨﺠﯩﺪﻩ ﺗﻮﻟﯘﻗﻠﯩﻨﯩﭗ، ﺩﯗﻧﻴﺎﺩﯨﻜﻰ ﺋﻪﺩﻩﺑﯩﻴﺎﺕ ﺳﺎﻫﻪﺳﯩﺪﻩ ﻧﻪﺷﺮ ﻗﯩﻠﯩﻨﻐﺎﻥ ﺳﺎﻧﺎﻗﻠﯩﻖ ﺋﻪﺩﻩﺑﯩﻴﺎﺕ ﻗﺎﻣﯘﺳﻠﯩﺮﯨﻨﯩﯔ ﺑﯩﺮﻯ ﺑﻮﻟﯘﭖ ﻗﺎﻟﻐﺎﻥ. 1999 - ﻳﯩﻠﻰ ﺏ ﺩ ﺕ ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻴﻪﺕ، ﭘﻪﻥ - ﻣﺎﺋﺎﺭﯨﭗ ﺗﻪﺷﻜﯩﻼﺗﻰ ﺗﻪﺭﯨﭙﯩﺪﯨﻦ ﻣﻪﺧﺴﯘﺱ ﻛﯚﺭﺳﯩﺘﯩﻠﮕﻪﻥ ﻗﺎﻣﯘﺱ ﺳﯜﭘﯩﺘﯩﺪﻩ ﻳﯘﻣﺸﺎﻕ ﺩﯦﺘﺎﻝ ﻧﯘﺳﺨﯩﺴﻰ ﻧﻪﺷﺮ ﻗﯩﻠﯩﻨﻐﺎﻥ.

"ﻛﯩﻨﺪﯨﻠﯧﺮ ﺋﻪﺩﻩﺑﯩﻴﺎﺕ ﻗﺎﻣﯘﺳﻰ" 2005 - 2009 - ﻳﯩﻠﻠﯩﺮﻯ 3 - ﻗﯧﺘﯩﻢ ﻗﺎﻳﺘﺎ ﺋﯩﺸﻠﯩﻨﯩﺸﻜﻪ ﺑﺎﺷﻠﯩﻐﺎﻥ. 2009 - ﻳﯩﻠﻰ 4 - ﺋﺎﻳﺪﺍ ﺑﯘ ﻗﺎﻣﯘﺳﻨﯩﯔ ﺋﯜﭼﯩﻨﭽﻰ ﻗﯧﺘﯩﻤﻠﯩﻖ ﺋﻪﯓ ﻳﯧﯖﻰ ﻧﯘﺳﺨﯩﺴﻰ ﻧﻪﺷﺮ ﻗﯩﻠﯩﻨﻐﺎﻥ. ﺑﯘ ﻗﯧﺘﯩﻢ ﺑﯘ ﻗﺎﻣﯘﺱ ﺟﻪﻣﺌﯩﻲ 17 ﺗﻮﻡ ﻗﯩﻠﯩﻨﯩﭗ ﻧﻪﺷﺮ ﻗﯩﻠﯩﻨﻐﺎﻥ، ﺋﯘﻧﯩﯖﻐﺎ ﻳﻪﻧﻪ ﺑﯩﺮ ﺗﻮﻣﻠﯘﻕ ﺋﺎﭼﻘﯘﭺ ﻟﯘﻏﯩﺘﻰ ﻗﻮﺷﯘﻣﭽﻪ ﻗﯩﻠﯩﻨﻐﺎﻥ. ﺑﯘ ﻗﺎﻣﯘﺱ ﻧﻪﺷﺮﺩﯨﻦ ﭼﯩﻘﯩﺶ ﺑﯩﻠﻪﻥ 2009 - ﻳﯩﻠﻠﯩﻖ ﻓﺮﺍﻧﻜﻔﻮﺭﺕ ﻛﯩﺘﺎﺏ ﻳﻪﺭﻣﻪﻧﻜﯩﺴﯩﮕﻪ ﻗﻮﻳﯘﻟﯘﭖ ﺋﺎﻻﻫﯩﺪﻩ ﺷﯚﻫﺮﻩﺕ ﻗﺎﺯﺍﻧﻐﺎﻥ. 2010 - ﻳﯩﻠﻰ 1 - ﺋﺎﻳﺪﺍ ﺋﯧﻠﯩﻜﺘﺮﻭﻧﻠﯘﻕ ﻧﯘﺳﺨﯩﺴﻰ ﻧﻪﺷﺮ ﻗﯩﻠﯩﻨﻐﺎﻥ.

"ﻛﯩﻨﺪﯨﻠﯧﺮ ﺋﻪﺩﻩﺑﯩﻴﺎﺕ ﻗﺎﻣﯘﺳﻰ " ﻧﯩﯔ ﺑﯘ ﻗﯧﺘﯩﻤﻠﯩﻖ ﺋﻪﯓ ﻳﯧﯖﻰ ﻧﻪﺷﺮﯨﺪﻩ ﺩﯗﻧﻴﺎﺩﯨﻜﻰ ﭼﻮﯓ ﺩﯙﻟﻪﺕ ﯞﻩ ﻣﯩﻠﻠﻪﺗﻠﻪﺭ ﺋﻪﺩﻩﺑﯩﻴﺎﺗﯩﺪﯨﻦ ﺳﯩﺮﺕ ﻳﻪﻧﻪ، ﻣﯘﺳﺘﻪﻣﻠﯩﻜﻪ ﺋﺎﺳﺘﯩﺪﺍ ﻳﺎﺷﺎﯞﺍﺗﻘﺎﻥ ﻧﯘﺭﻏﯘﻧﻠﯩﻐﺎﻥ ﺧﻪﻟﻘﻠﻪﺭ ﯞﻩ ﻣﯩﻠﻠﻪﺗﻠﻪﺭ ﺋﻪﺩﻩﺑﯩﻴﺎﺗﯩﻐﯩﻤﯘ ﺋﻮﺭﯗﻥ ﺑﯧﺮﯨﻠﮕﻪﻥ. ﺷﯘ ﻗﺎﺗﺎﺭﺩﺍ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﺋﻪﺩﻩﺑﯩﻴﺎﺗﻰ، ﺑﻮﻟﯘﭘﻤﯘ 20 - ﺋﻪﺳﯩﺮﺩﯨﻜﻰ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﺋﻪﺩﻩﺑﯩﻴﺎﺗﯩﻐﺎ ﯞﻩﻛﯩﻠﻠﯩﻚ ﻗﯩﻠﯩﺪﯨﻐﺎﻥ 7 ﻧﻪﭘﻪﺭ ﻳﺎﺯﻏﯘﭼﻰ ﯞﻩ ﺋﯘﻻﺭﻧﯩﯔ ﺋﻪﺩﻩﺑﯩﻲ ﺋﯩﺠﺎﺩﯨﻴﯩﺘﯩﮕﻪ ﺋﻮﺭﯗﻥ ﺑﯧﺮﯨﻠﮕﻪﻥ. ﺑﯘ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﺋﻪﺩﻩﺑﯩﻴﺎﺗﻰ ﺟﯜﻣﻠﯩﺪﯨﻦ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﻳﺎﺯﻏﯘﭼﯩﻠﯩﺮﯨﻨﯩﯔ ﺩﯗﻧﻴﺎﺩﺍ ﺯﻭﺭ ﺗﻪﺳﯩﺮﮔﻪ ﺋﯩﮕﻪ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ﻣﯘﺷﯘﻧﺪﺍﻕ ﻣﻪﺷﻬﯘﺭ ﻗﺎﻣﯘﺳﺘﺎ ﺗﯘﻧﺠﻰ ﻗﯧﺘﯩﻢ ﻛﯚﭖ ﺳﻪﻫﯩﭙﻪ ﯞﻩ ﻣﻪﺯﻣﯘﻥ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺗﻮﻧﯘﺷﺘﯘﺭﯗﻟﯘﺷﻰ ﺑﻮﻟﯘﭖ ﻫﯧﺴﺎﺑﻠﯩﻨﯩﺪﯗ.

ﻗﺎﻣﯘﺳﻨﯩﯔ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﺋﻪﺩﻩﺑﯩﻴﺎﺗﻰ ﻗﯩﺴﻤﯩﻨﻰ ﻳﯧﺰﯨﺶ ﯞﻩ ﺗﻪﻳﻴﺎﺭﻻﺵ ﺋﯩﺸﻰ ﻗﺎﻣﯘﺱ ﺗﻪﻳﻴﺎﺭﻟﯩﻖ ﻛﻮﻣﯩﺘﯧﺘﻰ ﺗﻪﺭﯨﭙﯩﺪﯨﻦ ﺷﯩﻨﺠﺎﯓ ﺋﯘﻧﯩﯟﯦﺮﺳﯩﺘﯧﺘﻰ ﻓﯩﻠﻮﻟﻮﮔﯩﻴﻪ ﺋﯩﻨﺴﺘﯩﺘﯘﺗﯩﻨﯩﯔ ﭘﺮﻭﻓﯧﺴﺴﻮﺭﻯ ﺩﻭﻛﺘﯘﺭ ﺋﻪﺳﺌﻪﺕ ﺳﯘﻻﻳﻤﺎﻧﻐﺎ ﺗﺎﭘﺸﯘﺭﯗﻟﻐﺎﻥ. ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﺋﻪﺩﯨﺒﻠﯩﺮﻯ ﺑﯘ ﻗﺎﻣﯘﺳﻨﯩﯔ 3 - ﺗﻮﻣﯩﻐﺎ ﻛﯩﺮﮔﯜﺯﯛﻟﮕﻪﻥ ﺑﻮﻟﯘﭖ، ﻳﯧﻘﯩﻨﻘﻰ ﯞﻩ ﻫﺎﺯﯨﺮﻗﻰ ﺯﺍﻣﺎﻥ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﺋﻪﺩﻩﺑﯩﻴﺎﺗﯩﻐﺎ ﯞﻩﻛﯩﻠﻠﯩﻚ ﻗﯩﻠﯩﺪﯨﻐﺎﻥ ﻣﻮﻟﻼ ﺑﯩﻼﻝ ﻧﺎﺯﯨﻤﻰ، ﺋﺎﺑﺪﯗﺧﺎﻟﯩﻖ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ، ﺯﯗﻧﯘﻥ ﻗﺎﺩﯨﺮﻯ، ﺋﺎﺑﺪﯗﺭﯦﻬﯩﻢ ﺋﯚﺗﻜﯜﺭ، ﺯﻭﺭﺩﯗﻥ ﺳﺎﺑﯩﺮ، ﻣﻪﻣﺘﯩﻤﯩﻦ ﻫﻮﺷﯘﺭ، ﺋﻪﺧﺘﻪﻡ ﺋﯚﻣﻪﺭ ﻗﺎﺗﺎﺭﻟﯩﻖ 7 ﻧﻪﭘﻪﺭ ﻳﺎﺯﻏﯘﭼﯩﻨﯩﯔ ﻫﺎﻳﺎﺕ ﭘﺎﺋﺎﻟﯩﻴﯩﺘﻰ، ﺋﻪﺩﻩﺑﯩﻲ ﺋﯩﺠﺎﺩﯨﻴﯩﺘﻰ ﯞﻩ ﯞﻩﻛﯩﻠﻠﯩﻚ ﺧﺎﺭﺍﻛﺘﯧﺮﮔﻪ ﺋﯩﮕﻪ ﺋﻪﺳﻪﺭﻟﯩﺮﻯ ﻳﯩﻐﯩﻨﭽﺎﻕ،ﺳﯩﺴﺘﯧﻤﯩﻠﯩﻖ ﯞﻩ ﺋﯩﻠﻤﯩﻲ ﺭﻩﯞﯨﺸﺘﻪ ﺗﻮﻧﯘﺷﺘﯘﺭﯗﻟﻐﺎﻥ.

ﻗﺎﻣﯘﺳﻘﺎ ﻛﯩﺮﮔﯜﺯﯛﻟﮕﻪﻥ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﻳﺎﺯﻏﯘﭼﯩﻠﯩﺮﻯ ﯞﻩ ﺋﯘﻻﺭﻧﯩﯔ ﺋﯩﺠﺎﺩﯨﻴﻪﺗﻠﯩﺮﯨﻨﯩﯔ ﻛﯚﭖ ﻗﯩﺴﻤﻰ ﺩﻭﻛﺘﯘﺭ ﺋﻪﺳﺌﻪﺕ ﺳﯘﻻﻳﻤﺎﻥ ﯞﻩ ﺋﯘﻧﯩﯔ ﺋﺎﺳﭙﯩﺮﺍﻧﺘﻠﯩﺮﻯ ﺷﯘﻧﺪﺍﻗﻼ ﺳﺘﯧﻔﺎﻥ ﮔﺎﺗﻨﯩﯔ ﻫﻪﻣﻜﺎﺭﻟﯩﺸﯩﺸﯩﺪﺍ ﺗﻪﻳﻴﺎﺭﻻﻧﻐﺎﻥ، ﺑﺎﺷﻘﺎ ﺋﺎﺯ ﺑﯩﺮ ﻗﯩﺴﻤﻰ ﺩﻭﻛﺘﯘﺭ ﺋﺎﺑﺪﯗﺭﯦﺸﯩﺖ ﻳﺎﻗﯘﭖ ﯞﻩ ﮔﯧﺮﻣﺎﻧﯩﻴﯩﺪﯨﻜﻰ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﺗﻪﺗﻘﯩﻘﺎﺗﭽﯩﺴﻰ ﻣﯧﻜﺎﺋﯩﻞ ﻓﺮﯦﺪﺭﯨﻚ ﺗﻪﺭﯨﭙﯩﺪﯨﻦ ﺗﻪﻳﻴﺎﺭﻻﻧﻐﺎﻥ.

ﻗﺎﻣﯘﺳﻨﯩﯔ ﺗﯜﺯﯛﻟﯜﺵ ﭘﺮﯨﻨﺴﯩﭙﯩﻐﺎ ﺋﺎﺳﺎﺳﻪﻥ، ﺋﺎﻟﺪﻯ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﻳﺎﺯﻏﯘﭼﯩﻠﯩﺮﯨﻨﯩﯔ ﺗﻪﺭﺟﯩﻤﯩﻬﺎﻟﻰ ﺗﻮﻧﯘﺷﺘﯘﺭﯗﻟﻐﺎﻥ. ﺋﯘﻧﯩﯖﺪﯨﻦ ﻛﯧﻴﯩﻦ ﺋﯘﻻﺭﻧﯩﯔ ﺋﯩﺠﺎﺩﯨﻴﻪﺗﻠﯩﺮﻯ ﻫﻪﻗﻘﯩﺪﻩ ﺳﯩﺴﺘﯧﻤﯩﻠﯩﻖ ﺋﯘﭼﯘﺭ ﺑﯧﺮﯨﻠﮕﻪﻥ. ﺑﻪﺯﻯ ﻳﺎﺯﻏﯘﭼﯩﻼﺭﻧﯩﯔ ﯞﻩﻛﯩﻞ ﺧﺎﺭﺍﻛﺘﯧﺮﻟﯩﻚ ﺋﻪﺳﻪﺭﻟﯩﺮﻯ ﻣﻪﺧﺴﯘﺱ ﻣﺎﯞﺯﯗ ﺋﺎﺳﺘﯩﺪﺍ ﺗﻮﻧﯘﺷﺘﯘﺭﯗﻟﻐﺎﻥ. ﻣﻪﺳﯩﻠﻪﻥ: ﻣﻮﻟﻼ ﺑﯩﻼﻝ ﻧﺎﺯﯨﻤﯩﻨﯩﯔ "ﻧﻮﺯﯗﮔﯜﻡ" ﺩﺍﺳﺘﺎﻧﻰ، ﺋﺎﺑﺪﯗﺭﯦﻬﯩﻢ ﺋﯚﺗﻜﯜﺭﻧﯩﯔ"ﺋﯩﺰ" ﯞﻩ " ﺋﻮﻳﻐﺎﻧﻐﺎﻥ ﺯﯦﻤﯩﻦ" ﻧﺎﻣﻠﯩﻖ ﺭﻭﻣﺎﻧﻠﯩﺮﻯ، ﺯﯗﻧﯘﻥ ﻗﺎﺩﯨﺮﻧﯩﯔ "ﻣﺎﻏﺪﯗﺭ ﻛﻪﺗﻜﻪﻧﺪﻩ" ﻧﺎﻣﻠﯩﻖ ﻫﯧﻜﺎﻳﯩﺴﻰ"، ﺯﻭﺭﺩﯨﻦ ﺳﺎﺑﯩﺮﻧﯩﯔ" ﺋﺎﻧﺎ ﻳﯘﺭﺕ" ﺭﻭﻣﺎﻧﻰ، ﺋﻪﺧﺘﻪﻡ ﺋﯚﻣﻪﺭﻧﯩﯔ"ﻗﯩﻴﺎﻣﻪﺗﺘﻪ ﻗﺎﻟﻐﺎﻥ ﺳﻪﻫﺮﺍ"، "ﻗﯘﺭﯗﺗﻼﭖ ﻛﻪﺗﻜﻪﻥ ﻛﯚﻝ" ﻧﺎﻣﻠﯩﻖ ﭘﻮﯞﯦﺴﺘﻠﯩﺮﻯ، ﻣﻪﺧﺴﯘﺱ ﻣﺎﯞﺯﯗ ﺋﺎﺳﺘﯩﺪﺍ ﺗﻮﻧﯘﺷﺘﯘﺭﯗﻟﻐﺎﻥ. ﺋﯘﻧﯩﯖﺪﯨﻦ ﺑﺎﺷﻘﺎ ﺋﺎﺑﺪﯗﺧﺎﻟﯩﻖ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﻣﻪﻣﺘﯩﻤﯩﻦ ﻫﻮﺷﯘﺭﻧﯩﯔ ﺋﻪﺩﻩﺑﯩﻲ ﺋﯩﺠﺎﺩﯨﻴﻪﺗﻠﯩﺮﻯ ﺋﻮﻣﯘﻣﻰ ﻧﯘﻗﺘﯩﺪﯨﻦ ﺗﻮﻧﯘﺷﺘﯘﺭﯗﻟﻐﺎﻥ.

ﺑﯘ ﻗﺎﻣﯘﺱ ﻫﺎﺯﯨﺮﻏﯩﭽﻪ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﻳﺎﺯﻏﯘﭼﯩﻠﯩﺮﻯ ﺋﻪﯓ ﻛﯚﭖ ﻛﯩﺮﮔﯜﺯﯛﻟﮕﻪﻥ ﮔﯧﺮﻣﺎﻥ ﺗﯩﻠﯩﺪﯨﻜﻰ ﺋﻪﺩﻩﺑﯩﻴﺎﺕ ﺋﯧﻨﺴﻜﻠﻮﭘﯩﺪﯨﻴﯩﺴﻰ ﺑﻮﻟﯘﭘﻼ ﻗﺎﻟﻤﺎﺳﺘﯩﻦ، ﺑﻪﻟﻜﻰ ﻳﻪﻧﻪ ﺩﯗﻧﻴﺎ ﺋﯩﻠﯩﻢ ﺳﺎﻫﻪﺳﻰ ﺗﻪﺭﯨﭙﯩﺪﯨﻦ ﺑﯩﺮﺩﻩﻙ ﺋﯩﺘﯩﺮﺍﭖ ﻗﯩﻠﯩﻨﻐﺎﻥ ﺧﻪﻟﻘﺌﺎﺭﺍﻟﯩﻖ ﺋﻪﯓ ﺩﺍﯕﻠﯩﻖ ﺋﻪﺩﻩﺑﯩﻴﺎﺕ ﻗﺎﻣﯘﺳﻠﯩﺮﯨﺪﯨﻦ ﺑﯩﺮﻯ ﻫﯧﺴﺎﺑﻠﯩﻨﯩﺪﯗ. ﺑﯩﺮ ﻗﯩﺴﯩﻢ ﺋﻪﺩﻩﺑﯩﻴﺎﺕ ﻣﯘﺗﻪﺧﻪﺳﺴﯩﺴﻠﯩﺮﯨﻨﯩﯔ ﺑﯩﻠﺪﯛﺭﯛﺷﯩﭽﻪ، ﺑﯘ ﻗﺎﻣﯘﺱ ﺧﻪﻟﻘﺌﺎﺭﺍﺩﯨﻜﻰ ﺋﯩﻠﯩﻢ ﺳﺎﻫﻪﺳﯩﻨﯩﯔ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﺋﻪﺩﻩﺑﯩﻴﺎﺗﻰ ﻫﻪﻗﻘﯩﺪﻩ ﻣﯘﺋﻪﻳﻴﻪﻥ ﺑﯩﻠﯩﻢ ﯞﻩ ﺗﻮﻧﯘﺷﻘﺎ ﻛﯧﻠﯩﺸﯩﺪﻩ ﻣﯘﻫﯩﻢ ﺭﻭﻝ ﺋﻮﻳﻨﺎﻳﺪﯨﻜﻪﻥ.

تولۇق ئوقۇش

ياقۇببەگنىڭ نەسەپنامىسى

ئابدۇشۇكۇر مۇھەممەت


بۇ شىۋېتسىيە خىرىستىيان دىننى جەمىيىتىنىڭ ستوكھولىمدىكى ئارخىپخانىسىدا مۈكەمەل ساقلانغان بىر پارچە نەسەپنامە بولۇپ، ناھايتى كۆركەم نەقىشلەر بىلەن رەڭلىك ئىشلەنگەن. بۇ شىۋېت مىسيونۇرلىرى قەشقەردە تۇرغان مەزگىلدە يىغىپ ساقلىغان ماتىرىيالارنىڭ بىرى بولۇپ، ئارخىپىانىنىڭ قىممەتلىك ماتىرىيالى سۈپىتىدە ئەتۋارلاپ ساقلىغان.نەسەپنامە پۈتۈنلەي ئەرەپ تىلىدا يېزىلغان بولۇپ، تۈركولوگ گۇننار ياررىڭ نەسەپنامىنىڭ ئاخىرغا -1982يىلى "بۇ ياقۇپ بەگنىڭ نەساپنامىسدۇر" دەپ ئىزھات يېزىپ قويغان. مېنىڭ ئەرەپ تىلىدىن خەۋىرىم بولمىغانلىقى ئۈچۈن نەسەپنامىدىكى مەزمۇنلارنى تۇلۇق ئوقۇشقا قۇربىم يەتمىدى. ئۆزەمنىڭ تەخمىنەن ئوقۇپ كۆرۈشۈمچە نەسەپنامە ئادەم ئاتامدىن باشلىنىپ ياقۇپ بەگ بىلەن ئاخىرلاشقان.
-2007 يىلى -13ئۆكتەبىر كۈنى گۇننار ياررىڭ تۇغۇلغانلىقىنىڭ 100 يىلىقى مۇراسىمى ستوكھولىمدا ئۆتكۈزىلگەندە بۇ نەسەپنامىنى خىرىستىيان دىننى جەمىيىتىنىڭ ئارخىپخانىسىدىكى كاتېرىنا خانىم لۇند ئونۋېرسىتىتىدا گۇننار ياررىڭ يىغىپ ساقلىغان ئۇيغۇرلارغا مۇناسىۋەتلىك قول يازمىلار تەتقىقاتى بىلەن شۇغۇللىنىۋاتقان گۈنېللا تۆرىنۋاللغا تەقدىم قىلغان ئىدى. ھازىر بۇ نەسەپنامە لۇند ئونۋېرسىتىتىنىڭ ئۇيغۇرلارغا دائىر ماتىرىياللار كۈتۈپخانىسىدا ساقلانماقتا.
نەسەپنامىنىڭ كەڭلىگى تەخمىنەن 50 سانتېمېتېر ئەتىراپىدا بولۇپ، ئۇزۇنلىقى 9 مېتېر ئەتىراپىدا كىلىدۇ.
نەسەپنامىنىڭ قايسى يىللاردا يېزىلغانلىقىغا دائىر مەلۇمات بىرلمىگەنلىكى ئۈچۈن نەسەپنامىنى -1865 -يىللاردىن -1875 يىلارغىچە بولغان ئارلىقتا يېزىلغان بولۇشى مۈمكىن دىگەن قىياسقا كىلىمىز.چۈنكى بۇ دەۋۈر ياقۇببەگ ھاكىمىيىتىنىڭ تازا گۈللەنگەن دەۋىرى ھېساپلىنىدۇ. شۇڭا ياقۇپ بەگ قەلەم ئىگىلىرىنى يىغىپ ئۆزىنىڭ نەسەپنامىسىنى يازدۇرغانلىقى رىئالىققا ئۇيغۇن. ياقۇپ بەگ ۋپاتىدىن كىيىنكى تارىخى رىئاللىق بۇنداق بىر نەسەپنامىنىڭ ۋۇجۇتقا كېلىشىنى چەتكە قاقىدۇ. شۇنداق بولغاندا بۇ نەسەپنامە ئاز دېگەندە 125يىلدىن130 يىلغىچە تارخىقا ئىگە.

تولۇق ئوقۇش

فىنلاندىيە قىشلىق ئۇرۇشى نىمە ئۈچۈن ئۇيغۇرچە تارىخى كىتاپلاردا يوق؟

ئابدۇشۇكۇر مۇھەممەت

-1939يىلى 30 نويابىر كۈنى سېۋېت ئىتتىپاقىنىڭ425 مىڭ كىشلىك قىزل ئارمىيىسى تانكا ۋە ئۇرۇش ئايرۇپىلانلىرىنىڭ ھېمايىسىدە فىنلاندىيە زىمىنغا بېسىپ كىردى.ئىككىنچى دۇنيا ئۇرۇشىنىڭ باشلىنىشىدا ئېلىپ بېرىلغان بۇ ئۇرۇش قىسقىغىنغا ئۈچ ئاي داۋاملاشقان بولسىمۇ ئەمما ئۇرۇشقا قاتناشقان ئادەم سانىنىڭ كوپلىكى، ئۆلۈم يېتىم ئەھۋالىنىڭ ئېغىرلىقى ۋە ئۇرۇشنىڭ دەھشەتلىك ئېلىپ بېرىلىشى بىلەن دۇنياغا تۇنۇلۇپ فىنلاندىيە قىشلىق ئۇرۇشى دەپ ئاتالدى.iئەسلىدە فىنلاندىيە شىۋېتسىيە ئېمپېرىيىسىگە قارشلىق زىمىن بولۇپ، پولتاۋا ئۇرۇشىدىن كىيىن ئاجىزلىشىشقا قاراپ يۈزلەنگەن شىۋېتسىيە ئېمپېرىيىسى -1809 يىلى فىنلاندىيىنى رۇس ئېمپىرىيىسىگە تارتقۇزۇپ قويغان ئىدى. تاكى بىرىنچى دۇنيا ئۇرۇشىغىچە رۇسىينىڭ قاراملىقىدا ياشىغان فىنلاندىيە -1918يىلى مۇستەقىللىغىنى جاكارلىغان ئىدى. بىرىنچى دۇنيا ئۇرۇشىدا قولدىن كەتكەن ئەسلىدىكى چار روسىيىەگە قاراشلىق زىمىنلارنى قايتۇرۋېلىش غەرىزىدە يۈرگەن سېۋېت قىزىل ئارمىيىسى ئىستالنىڭ بۇيرۇقى بىلەن چاقماق تىزلىكىدە فىنلاندىيەگە قارشى ئۇرۇش قوزغاپ فىنلاندىيىنى بېسىۋېلىش غەرىزىدە بولغان ئىدى. ئەمما ئۇرۇش سېۋېت ئىتتىپاقىنىڭ ئېغىر بەدەل تۆلىشى بىلەن -1940 يىلى مارتتا ئاخىرلاشتى.
گەرچە بۇ ئۇرۇش ئىككىچى دۇنيا ئۇرۇشىنىڭ باشلانمىسىدىكى پۈتۈن ياۋرۇپانى ھەتتا دۇنيانى تىتىرەتكەن دەھشەتلىك ئۇرۇشلارنىڭ بىرى بولسىمۇ ئەمما جۇڭگودا نەشىر قىلىنغان دۇنيا تارىخىغا مۇناسىۋەتلىك تارىخى كىتاپلارغا ۋە دەرىسلىك كىتاپلارغا بۇ ئۇرۇش ھەققىدە ھېچقانداق ئۇچۇر كىرگۈزىلمىگەن. بولۇپمۇ ئۇيغۇرلار ئۈچۈن فىنلاندىيە قىشلىق ئۇرۇشى تېخىمۇ ناتۇنۇش. مەيلى ئۇيغۇر ئوتتۇرا -باشلانغۇچ مەكتەپلەرنىڭ دۇنيا تارىخى كىتاپلىرىدا بولسۇن، مەيلى ئالى مەكتەپ ئۇقۇغۇچىلىرىنىڭ دۇنيا تارىخى كىتاپلىرىدا بولسۇن ياكى ئۇيغۇرچە نەشىر قىلىنغان دۇنيا تارىخىغا مۇناسىۋەتلىك كىتاپلاردا بولسۇن بۇ ئۇرۇشقا مۇناسىۋەتلىك ئۇچۇرلارنى تاپقىلى بولمايدۇ.بۇنىڭ سەۋەبى نىمە؟ بۇ ھازىرغىچە ئۇيغۇر زىيالىيلىرىنىڭ ئويلۇنىشىغا تىگىشلىك نازۇك مەسىلىلەرنىڭ بىرى بولۇپ كەلمەكتە.
فىنلاندىيە قىشلىق ئۇرۇشى -1939يىلى-30 نويابىر باشلنىپ -1940 يىلى مارت ئېيىدا ئاخىرلاشقان بولۇپ، جەمئى 105 كۈن داۋام قىلغان.
سېۋېت ئىتتىپاقى ئۇرۇشنىڭ دەسلىۋىدە 425مىڭ ئەسكەرنى ئۇرۇشقا بىراقلا سەپەرۋەر قىلغان بولسا بىر ئايدىن كىيىن بۇ ساننى بىر ھەسسە ئاشۇرغان.
ئەينى چاغدىكى سېۋېت ئارمىيىسىنىڭ ۋە فىنلاندىيە ئارمىيىسىنىڭ ئۇرۇشقا مۇناسىۋەتلىك ئەھۋاللىرى تۆۋەندىكىچە بولغان.
سېۋېت ئىتتىپاقى تەرەپتىن 998مىڭ ئەسكەر، 6500تانكا، 3880 ئۇرۇش ئايرۇپىلانى ئۇرۇشقا قاتناشقان بولسا پەقەت ئۈچ ئاي ئىچىدە ئاز دېگەندە 250مىڭ ئەسكىرى ئۆلگەن. فىنلاندىيە تەرەپتىن پەقەت 180 مىڭ ئەسكەر ،32 تانكا،114 ئۇرۇش ئايرۇپىلانى ئۇرۇشقا قاتناشقان بولسا، 26 مىڭ ئەسكىرى ئۇرۇشتا ئۆلگەن.
ياۋرۇپا تارىخچىلىرى يۇقۇردىكى سانلىق مەلۇماتلارغا ئاساسەن بۇ ئۇرۇش ھازىرقى زامان دۇنيا تارىخىدا ئاز سانلىقلار كۆپ سانلىقلار ئۈستىدىن، ئاجىزلار كۈچلىكلەر ئۈستىدىن غالبە قىلىشنىڭ ئۈلگىسىنى ياراتتى دەپ باھا بەرمەكتە.

تولۇق ئوقۇش