جۇڭگو-ھېندىستان مۇناسىۋەتلىرى ۋە ئۇيغۇر مەسىلىسى

ئابدۇشۇكۇر مۇھەممەت

جۇڭگو-ھېندىستان مۇناسىۋتلىرى گەرچە خەلقارالىق ئاخباراتلاردا كۆپ نەزەرگە ئېلىنماي كىلىۋاتقان تىمىلارنىڭ بىرى بولسىمۇ، ئەمما جوڭگو -ھېندىستان مۇناسىۋەتلىرى يۇشۇرۇن تىركىشىش باسقۇچىدا كىتىۋاتقان مۇناسىۋەتتۇر.

جوڭگو -ھېندىستان مۇناسىۋىتىدىكى نېگىزلىك مەسىلە يەنىلا چېگرا تالاش-تارتىشىدۇر
چېگرا ماجىراسى جوڭگو -ھېندىستان ئوتتۇرسىدىكى يۇشۇرۇن زىدىيەتكە ئايلانغان ئۆز-ئارا تەھتىد نەزىرىيىسىنى شەكىلەندۈرگەن بولۇپ، ئۇلار ھەر زامان يەڭ ئىچىدىكى سوغاق مۇناسىۋەتلەر ئۇرۇش ھالىتىنى ساقلاپ كەلمەكتە.گەرچە جوڭگو ھۆكۈمىتى 1962-يىلدىكى جوڭگو-ھېندىستان ئۇرۇشىدا ئۆزلىرىنىڭ غالبە قىلغانلىقىنى ئىلان قىلغان بولسىمۇ ، ئەمما زىمىن دەۋاسى قىلىۋاقتان ئارۇناچال رايونى ئالىقاچان ھېندىستاننىڭ ئەمىلى كونتروللىقىدا بولىشى جوڭگو ھۆكۈمىتىنى بىئارام قىلىپ، ھېندىستاننىى -62يىلىدىكى ئۇرۇشنى قوزغىغان تاجاۋۇزچىلار دەپ زەردە قىلشقا سەۋەپ بولماقتا.ئەمما ھېندىستان ھۆكۈمىتى جوڭگونىڭ بۇ ئەيپلەشلىرىنى ئىزچىل تۈردە رەت قىلىپ،-62يىلىدىكى ئۇرۇشتا جوڭگونىڭ ھېندىستان زىمىنىغا تاجاۋۇز قىلىپ كىرگەنلىكىنى ئامىۋى سورۇنلاردا بايان قىلىپ كەلمەكتە.
جوڭگو بىلەن ھېندىستان ئوتتۇرىسىدا تالاش-تارتىش بولۇۋاتقان ئەمىلىي زىمىن جەمى125مىڭ كۋادىرات كلومېتىرلىق زىمىن بولۇپ، بۇ شەرقى،غەربى ۋە ئوتتۇرا بۆلەك دەپ ئۈچ رايوننى ئۆز ئىچىگە ئالغان.ھازىر شەرقى ۋە ئوتتۇرا بۆلەكتىكى 92مىڭ كۇدرات مېتىرلىك زىمىن ھېندىستان كونتروللىقىدا بولۇپ،جوڭگو ھۆكۈمىتى بۇ زىمىنلارغا قارىتا ئۆزىنىڭ ئىگىلىك ھوقۇقى بارلىقىنى بىلدۈرسە، ھېندىستان ھۆكۈمىتى ئۇيغۇر ئېلىنىڭ خوتەن رايونىغا قارشلىق 33مىڭ كۋادىرات كىلومېتىر كىلىدىغان ئاقساي رايونىغا قارىتا ئىگىلىك ھوقۇقى بارلىقىنى بىلدۈرپ كەلمەكتە. ھازىرغىچە جوڭگو-ھېندىستان ئوتتۇرسىدا 15قېتىم چېگرا مەسىلىسىنى ھەل قىلىش بۇيىچە سۆھبەت ئوتكەزگەن بولسىمۇ، سۆھبەتتىكى ھەر ئىككى تەرەپنىڭ قاتتىق مەيدانى مەسىلىنى ھەل قىلىشنىڭ قىيىنلىق دەرىجىسىنى ئاشۇرۋەتكەن.ھەتتا جوڭگو ھۆكۈمىتى بۇ رايونغا بولغان ئىگدارلىق ھوقۇنىڭ بارلىقىنى بىلدۈرۈش ئۈچۈن ھېندىستان ۋەكىللەر ئۆمىكىنىڭ تەركىبىدە جوڭگونى زىيارەت قىلماقچى بولغان ئارۇناچال ئىشتاتىنىڭ باشلىقىقا ۋىزا بىرىشنى رەت قىلغان ھەم جوڭگو ھۆكۈمىتى ئارۇناچالنى جوڭگونىڭ زىمىنى دەپ قارىغانلىقى ئۈچۈن جوڭگونىڭ ئۆز پۇخرالىرىغا ئۋىزا كەتمەيدۇ دەپ،چۈشۈنچە بەرگەن. ھېندىستان ھۆكۈمىتى بولسا بۇ قېتىمقى زىيارىتىنى ئەمەلدىن قالدۇرۇشقا مەجبۇر بولغان. جوڭگو ئاخباراتلىرى بولسا ئالدىنقى يىلى تىبەتتە يۈز بەرگەن ۋەقەلەرنى ھېندىستان ئىشپونلۇق ئورگانلىرىنىڭ پىلانلىشى ۋە ياردەم بىرىش بىلەن يۈزبەرگەن دەپ جار سالسا، ھېندىستان ھۆكۈمىتى بومبايدا يۈز بەرگەن تېرورلۇق ۋەقەلەردە ختاينىڭ ئاسترتىن قولى بارلىقىنى ئىما قىلماقتا.
جوڭگو-ھېندىستان مۇناسىۋىتىدىكى يەنە بىر مۇھىم مەسىلە چېگرىداش دۆلەتلەر بىلەن بولغان مۇناسىۋەت مەسىلى بولۇپ،جوڭگونىڭ ھېندىستاننىڭ دۈشمىنى ھېساپلانغان پاكىستان بىلەن سىياسى،ئىقتىسادى ۋە ھەربى جەھەتتىكى قۇيۇق مۇناسىۋىتى، ھېندىستاننى ئەگەر ھېندىستان بىلەن پاكىستان ئارىسىدا قۇراللىق تۇقۇنۇش يۈز بەرسە جوڭگو چۇقۇم پاكسىتانغا ھەربى جەھەتتىن ياردەم بىرىدۇ ھەتتا قۇراللىق ئارلىشىدۇ دېگەن ئۇقۇمغا كەلتۈرشكە سەۋەپ بولىۋاتماقتا .ھەتتا بۇ ئېھتىاماللىقنى جوڭگونىڭ ھەربىلىرىگە قاراشلىق نوپۇزلۇق ئاخباراتلىرىمۇ مۇئەييەنلەشتۈرمەكتە.ئۇنىڭ ئۈستىگە ھېندىستان ھۆكۈمىتىنىڭ ھېندىستان ئۈچۈن مۇھىم بولغان سېرلانكا ۋە نېپاللاردىن جوڭگو تەرپىدىن سىقىپ چىقىرلىشى ھېندىستان ھۆكۈمىتىنىڭ ئامېرىكا قاتارلىق غەرپ دۆلەتلىرى بىلەن زىچ ھامكارلىشىشغا تۈرتكە بولغان. نېپالدىكى ماۋچىلار گوروھىڭ يېقىندا بەرگەن،" ئامېرىكا ھېندىستان ئارقىلىق جوڭگونى قورشاشقا تىرىشىۋاتىدۇ" ،دىگەن باياناتى بۇ نوقتىنى ئىسپاتلايدۇ.

ھېندىستان ئۇيغۇر دەۋاسى ئېلىپ بېرىشقا مۇۋاپىق يەنە بىر دۆلەت

يەڭ ئىچىدە سوق-مۇناسىۋەتلەر ئۇرۇشى قىلىۋاتقان جوڭگو ھېندىستان مۇناسىۋەتلىرىنىڭ ئۇيغۇر مەسىلى بىلەن بولغان مۇناسىۋىتى ئۇيغۇرلار ئۈچۈن ناتۇنۇش بولغان ئاخبارات تىمىسى بولسىمۇ يېقىندىن بۇيان بىر قىسىم ئىسىمىنى ئاشكارلشنى خالىمايدىغان ئۇيغۇر زىيالىيلىرى ۋە سىياسى پائالىيەتىچىلەر ھېندىستان ئۇيغۇر دەۋاسىنى ئېلىپ بېرىشقا مۇۋاپىق كىلىدىغان مۇھىم دۆلەتلەرنىڭ بىرى دەپ قارىماقتا.ئۇلارنىڭ قارىشچە جوڭگو كومۇنىستلىرى -49يىلى ئۇيغۇر ئېلىنى ئىشخالىيتىگە ئېلىشتىن ئىلگىرى ئۇيغۇرلار بىلەن ھېندىلارنىڭ مۇناسىۋىتى ناھايتى قۇيۇق ئالاقە ئىشلىرىنى شەكىللەندۈرگەن بولۇپ، ئۇيغۇر ئېلى بىلەن ھېندىستان ئارىسىدىكى بىرقىسم قانناش لېنىيىلىرى ناھايتى راۋان بولغان.ھېندىستان ئەينى دەۋىردە ۋەتەن سۆيگەن ئۇيغۇر ئوغلانلىرىنىڭ پائالىيەت مەركىزىگە ۋە پانالىنىش ماكانىغا ئايلانغان.ئىشەنچىلىك تارىخى مەلۇماتلارغا قارىغاندا -30يىللاردا تۈمۈر سىجاڭ خوجا نىياز ھاجىنىڭ بۇيرۇقى بىلەن قەشقەرگە كىرگەن ۋاقتىدا تۈمۈر سىجاڭنىڭ دادىسى ھەج سەپىرىدن قايتىپ كىلىش سەپىرىدە ھېندىستان ھۆكۈمىتىنىڭ مۇھىم خېتىنى ئېلىپ كەلگەنلىكى،خەتتە ھېندىستان ھۆكۈمىتىنىڭ ئۇيغۇرلارغا قۇرال-ياراق ۋە ئادەم كۈچى جەھەتتىن يارەم قىلىش نىيىتىنىڭ بارلىقى بىلدۈرلگەن. ئانالىزچىلارنىڭ بىلدۈرشچە، ھېندىستان جوڭگو مۇناسىۋەتلرى قەغەز يۈزىدىكى سۈنى دوسلۇق مۇناسىۋىتى بولۇپ، ئۇلارنىڭ ئوتتۇرسىدىكى مەسىلە ھەل قىلغىلى بولمايدىغان ، ئەكسىچە تېخىمۇ مۇرەكەپلىشىدىغان مەسىلە ئىكەن.بۇ خىل ئەھۋالدا ھېندىستان ئۇيغۇرلار غا ياردەم قولىنى سۇنۇشقا مەجبۇر بولىدىكەن.
-2009يىل شىۋېتسىيە